Toz kavramı genellikle tanecik büyüklüğü 300 mikronun altında olan katı tanecikler için kullanılır. Özgül ağırlığı az olan maddelerde bu büyüklük 1 mm ye kadar çıkabilir. Tozlar hava veya başka bir gaz içinde karışım halinde bulunur. Görüş sahasını azaltmakta, çalışanları rahatsız etmekte, iş randımanını düşürmekte bu nedenle de meslek hastalıklarına sebep olmaktadır.
Tozların insan sağlığı üzerindeki etkisi çok büyüktür. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve orada birikerek çeşitli meslek hastalıklarına sebep olmaktadır. Ayrıca kana karışabilen ve emilebilen tozlarda ölümcül hastalıklara yol açmaktadır.
Tozlar aşağıdaki gibi sınıflanmaktadırlar;
1. Organik Tozlar: Bitkisel, hayvansal (Pamuk tozları vs)
2. İnorganik Tozlar: Metalik, ametalik, kimyasal bileşik, doğal bileşik
3. Fibrojenik (Lifli) Tozlar: Asbest, silis, talk, magnezyum
4. Toksik (Zehirli) Tozlar: Kurşun, krom, kadmiyum, mangan (MSS, karaciğer, böbrek, organ, dolaşım sistemi)
5. Kansorojen: Asbest, arsenik, berilyum, nikel, kromat
6. Rayoaktif: uranyum, toryum, zirkonyum, seryum
7. Alerjik: polen, pamuk, yün, tüy saç (Egzema, astım)
8. Sıkıcı(İnert): Kömür, demir tozu, mermer tozu, kireç toz (Akciğere ulaşmalarına rağmen fonsiyonel bozukluk yapmayan)
İşyerindeki toksik tozları sınıflamak gerekirse;
1. Mesleki Akciğer Toz Hastalıklarına Neden Olan Tozlar
2. Mesleki Cilt Hastalıklarına Neden Olan Tozlar
3. Alerjik Etki Gösteren Tozlar
4. Sistemik Toksik Etki Gösteren Tozlar
5. Mesleki Akciğer Toz Hastalıklarına Neden Olan Tozlar
6. Mesleki Cilt Hastalıklarına Neden Olan Tozlar
7. Alerjik Etki Gösteren Tozlar
8. Sistemik Toksik Etki Gösteren Tozlar
9. Mesleki Kanserlere Neden Olan Tozlar
Solunan tozların tane büyüklüğü genellikle 60 mikronun altındadır. Solunum yoluyla akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşan ve orada birikerek pnömokonyoz denilen toz hastalığını yapan tozların tane büyüklükleri 0,5-5 mikron arasındadır. 5 mikron tane büyüklüğünden daha büyük olan tozlar üst solunum yollarında tutulur, alveollere kadar gidemez, çok küçük tozlar ise(0,5 mikrondan küçük) alveollere girse dahi öksürme ve aksırmalarla, akciğerlerin kendini temizleme metotlarıyla dışarı atılırlar.
Pnömokonyoz Hastalığı ve Çeşitleri
İş yerlerinde oluşan ve havada askıdaki tozları uzun süre soluyan işçilerde çeşitli akciğer hastalıkları görülebilmektedir. Tozların neden olduğu bu tür meslek hastalıklarının tümüne birden “pnömokonyoz” adı verilir.
14.09.1990 tarih ve 20635 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelikte ise Pnömokonyoz–Akciğer Toz Hastalığı, “akciğerde toz birikmesi ve buna karşı dokusal tepkime sonucu oluşan akciğer hastalığı” olarak tanımlanmıştır.
• Bissinoz (pamuk pnömokonyozu)- pazartesi günleri hastalığı
• Silikoz (Saf silikoz)- Silis kristalleri solunması ile akciğer hastalığı
• Antrakosilikoz- Kömür tozu ile silis tozunun akciğerde birikmesi
• Sideresilikoz
• Basit silikatozlar- Silikatlar(kil, feldspat, saf kaolen, bentonit)
• Asbestoz- Amyant
• Talkoz – Mg silikathidrate
• Aliminoz- ince aliminyum tozları
• Berilyoz- Bazı mineral tozlarının yığılması(birkmesi) pnömokonyoz
• Asbest silikat lifleri (Amasit, krizotil, krosidalit, aktinolit, tremolit, antofilit, grünerit
• Asbeste bağlı hastalıklar: Asbestosis, mezotelyama, akciğer kanseri, sindirm sistemi (mide, bağırsak kanseri), gırtlak kanseri
Kömür, tahta, ağaç, tahıl, mineraller, metaller, cevherler, maden ocaklarından çıkarılan taşlar gibi maddelerin elde edilmesi, taşınması, doldurulma ve boşaltılması, torbaların delinmesi, parçaların taşlanması, püskürtülmesi, öğütülmesi, ve bunlara benzer pek çok işler sonucu meydana gelen toz bu işlemlerin yapıldığı endüstri alanlarında periyodik olarak kontrol ettirilmelidir.
Toz Ölçüm Çeşitleri
1. Dozimetrik Toz Ölçümü
2. Çevre Havası Toz Ölçümü: Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik içeriğinde geçen (Maden Ocakları, Asfalt Plant Tesisleri vb…), Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında hava kalitesi ölçümleri gerçekleştirilmektedir.
3. PM 10 Ortamda Toz Ölçümü: Partikül Madde (PM10) Partikül madde terimi, havada bulunan katı partiküller ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışır. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM' yi oluşturur ve atmosfere verilirler. (PM10 10µm' nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, yakma motorları, kamyonlara çakıl, kum ve toprak gibi maddelerin yüklenmesi ve ardından boşaltılması. Kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocakları.
4. Çöken Toz Ölçümü: Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi ile ölçümü yapılır.
